Mitologia Pacyfiku

    Mitologia Pacyfiku to barwny świat baśni, podań i wierzeń. Zaludniony jest przez wyjątkowy korowód bóstw, herosów, władców, ale też i zwykłych śmiertelników. Na obszarze Pacyfiku można wyodrębnić wiele odrębnych kultur. Można ująć: ile wysp na Pacyfiku, tyle odmian kulturowych. Świat mitologii tego rejonu jest barwny jak rafy koralowe i bujna przyroda wybrzeży. Ludzie tam mieszkający posługują się ponad tysiącem języków, a w każdym z nich stworzono mity. Istnieje niewiele książek opisujących najważniejsze podania i wierzenia Pacyfiku. Ale "niewiele" nie oznacza "brak". Trzeba dobrze szukać.
    Niewielki zespół poszukujący ciekawostek do każdej gry z serii Tomb Raider, przeszukał wiele pozycji książkowych. Tym artykułem chcę przybliżyć w choć najmniejszym stopniu elementy mitologii Pacyfiku, które z pewnością wypatrzyli twórcy trzeciej części przygód panny Croft.

KULT JASZCZURKI

    Wśród wielu kultów ludów Pacyfiku można wyodrębnić jeden - kult jaszczurki. Istnieje wielu bogów związanych z tym kultem. Oto przykłady:

- Tangaloa – często zmieniał się w jaszczurkę. Jego zwierzęca postać zwiastowała dobrą pogodę
- Moko (Tu-Te-W’ehiwehi) – „Wielka Jaszczurka”, czyli bóg-jaszczurka w mitologii wyspy Mangaia. Bóg ten był tylko w połowie człowiekiem, lecz jego potomstwo miało ludzkie kształty
- Whiro – maoryski bóg-jaszczurka, władca zmarłych. Rezyduje w mrocznym, zamglonym świecie podziemnym. Sprawca diabelskich myśli, które pojawiają się w umysłach ludzi

    Ciekawostka dodatkowa: na Wyspie Wielkanocnej funkcjonowało niegdyś stowarzyszenie ludzi-jaszczurek. Jego członkowie byli uczestnikami rytualnych tańców. Byli przystrojeni w naszyjniki z przypominającymi z kształtu w jaszczurki.

    Czy przypadkowo twórcy gry jeden z fabularnych artefaktów - Ora Dagger przedstawili jako jaszczurkę? Wątpię. Myślę, że pracownicy Core Design doczytali się o niejednym bogu-jaszczurce tworząc poziomy TR3 rozgrywające się na Pacyfiku.

BOGOWIE MITOLOGII PACYFIKU

    Jest ich wielu. W podaniach i wierzeniach można wyodrębnić bóstwa związane z przyrodą, płodnością, uprawą, łowami, etc. Tak jest w każdej mitologii: egipskiej, Azteków, Inków, etc. Jeśli porozglądamy się uważnie w poziomach pacyficznych (np. Coastal Village, Crash Site), to możemy wyodrębnić kilka bóstw z mitologii Pacyfiku:

- chmury – Ao/Ao Toto („światło”, przeciwieństwo Po – „noc”) – bóg chmur był bardzo istotną postacią dla polinezyjskich żeglarzy. Na Pacyfiku chmury nie są kojarzone z ciemnością, ale z blaskiem – porównywane są do kolumny światła. Na podstawie chmur na horyzoncie żeglarze określali bliskość stałego lądu. Ponadto byli w stanie przewidywać na ich podstawie opady.
- mgła – istnieją dwa bóstwa mgieł i oparów: Hau Maringi – sayn Uy, boga deszczu a także Kohu.
- niebo – w Polinezji bogiem nieba jest Rangi. Jest on też zarówno bogiem stwórcą.
- morze/ocean – Tangaroa – bóg oceanu w postaci wielkiej ryby. Jest ojcem wszystkich ryb.
- ogień (ahi) – boginią ognia na ziemi jest Hine-i-Tapeka, natomiast wulkanu i płynącej lawy – Pele.
- śmierć – istnieją dwa bóstwa. Jedno pochodzi z mitu maoryskiego: boginią śmierci jest Hine-Nui-Te-Po („Wielka Pani Nocy”), której nawet herosowi Maui nie udało się przechytrzyć. Zdradził go śmiech śpiewającego ptaka. On pierwszy umarł.
Inne źródła wskazują Maramę – boginię księżyca, która nie pozwala zmarłym powrócić do życia, jak czyni to księżyc. Jako ciekawostka –boginią świata pozagrobowego jest Merau.
- trzęsienie ziemi – ich bogiem jest samoański Mafui’e, a maoryski – Ruau-Moko. Ruau nigdy nie urodził się, stale przemieszcza się w łonie swej matki – Papy.
- ziemia – jej boginią jest Papa. Jest także boginią matką pozostającą w stałym miłosnym uścisku ze swoim mężem Rangi – bogiem nieba.

PUNA - KRÓL POLINEZYJSKI

    Puna – król polinezyjski. Z władcą tym wiąże się przypowieść o jednym z herosów wczesnej mitologii hawajskiej – Moikeha (syn Muliele Alii, króla Oahu).
    Moikeha miał niewielkie szanse na objęcie tronu po swym ojcu. Postanowił wyruszyć w daleką podróż w poszukiwaniu swojego miejsca na ziemi. W swej wyprawie dotarł na Raiateę (Wyspy Towarzystwa). Spotkał tam La’a Maomao – starego astrologa. Okazało się, że jest w istocie bogiem wiatrów.
    W powrocie na Hawaje, Moikeha postanowił zatrzymać się na wyspie Kaua’i, gdzie odbywały się wielkie zawody żeglarskie ustanowione przez króla Punę. Nagrodą była ręka córki jedynaczki Puny – księżniczki Ho’o Ipo.
    Celem zawodów żeglarskich była wyspa Kaula, oddalona o 100 mil. Czekał na niej jeden z dowódców króla. Miał on wręczyć zwycięzcy kunsztowną ozdobę. Zawodnik miał powrócić z powrotem z trofeum, które miał wręczyć księżniczce.
Zawodników było wielu. Nawigatorem Moihehy był sam bóg wiatrów. Zamknął on wszystkie wiatry w dużej tykwie. Gdy inne łodzie zastygły nieruchomo na pełnym morzu, żagiel Maoikehy wydymał sprzyjający wiatr uwolniony przez La’a Maomao. Heros wygrał i ofiarował księżniczce trofeum, która zaakceptowała go jako narzeczonego.
    Kiedy król Puna zmarł, Moikeha został władcą Kaua’i. Jego żona – Ho’o Ipo urodziła herosowi siedmiu synów.

Gladiatorzy

 

    Gladiatorzy (z łac. l. poj. gladiator od gladius ‘miecz’)– w starożytnym Rzymie: zawodnicy walczący publicznie między sobą lub ze zwierzętami. Uzbrojeni byli w miecz i tarczę, sieć i trójząb albo w lasso. Zwyczaj ten został zapożyczony od Etrusków i wprowadzony w 264 r. p. n. e. do Rzymu. Rozpowszechniony został w całym imperium, prócz Grecji. Gladiatorzy byli wybierani spośród niewolników, jeńców wojennych, skazańców i ubogich wolnych. Ćwiczyli w specjalnych szkołach utrzymywanych przez cesarzy, bogatych Rzymian lub lanistów (instruktorów). Igrzyska gladiatorów z początku odbywały się na placach publicznych, od końca I wieku p. n. e. – w amfiteatrach i cyrkach. Walki odbywały się pieszo i konno, parami lub oddziałami.
    Walki gladiatorów rozpowszechniły się pod koniec republiki. W okresie cesarstwa stały się ulubionym widowiskiem Rzymian. Przeciwko okrucieństwu walk byli chrześcijanie. Oficjalnie zostały zniesione przez Konstatntyna (początek IV wieku). Zakazane natomiast zostały przez Honoriusza (IV/V wiek).
Ciekawostka: gdy w Rzymie wprowadzano walki gladiatorów, walczyły ze sobą tylko 3 pary. Za panowania Juliusza Cezara – 320 par, natomiast za Trajana – 5000.

    Gladiatorzy występują jako bossowie w grze Tomb Raider V: Chronicles w poziomach Trajan's Markets i The Colosseum. Dodatkowo są też zwykłymi przeciwnikami w poziomie The Colosseum. Atakują Larę np. w parze z lwem.

Laska Asklepiosa - część loga na sztandarach (TR5 - The Colosseum)

 

    Laska Asklepiosa – atrybut grecko-rzymskiego boga sztuki lekarskiej – Asklepiosa/Eskulapa. Laska jest opleciona przez węża – te dwa elementy do dzisiejszego dnia oznaczają medycynę. Symbol pierwotnie przedstawiał oba elementy oddzielnie.
Czemu są jednak połączone oba elementy? Węże zrzucają skórę, wychodząc z niej „odrodzone”. W wielu kulturach fakt ten symbolizuje duchowe uzdrowienie.

    Laska Asklepiosa jest częścią loga widocznego na sztandarach w grze Tomb Raider V: Chronicles w poziomie The Colosseum.

Jaszczurka w starożytnym Egipcie

 

    W starożytnym Egipcie nierozłączny emblemat upału i płodności. Pomimo łudzącego podobieństwa do krokodyla, jaszczurka budziła sympatię – przez swą miłość do Słońca, które było czczone przez Egipcjan.

    Jaszczurka widoczna jest w grze Tomb Raider IV: The Last Revelation na jednej z cutscenek.

Rubin

 

    Rubin – minerał, odmiana korundu. Ceniony kamień szlachetny. Tworzy przezroczyste kryształy w kolorze ciemnoczerwonym, niekiedy w purpurowo czerwonym lub jasnomalinowym. Jego główne złoża znajdują się w Birmie, w okolicach Bangkoku, Australii, na Cejlonie, w USA, Afganistanie. Od najdawniejszych czasów rubiny używane są do wyrobów jubilerskich i złotniczych. Najbardziej popularne były w Grecji w okresie hellenistycznym, w Bizancjum, w Europie we wczesnym średniowieczu, a także w czasach baroku. Znajdują też zastosowanie w przemyśle przyrządów precyzyjnych (m.in. w zegarkach jako kamienie łożyskowe). Wykorzystywane są w laserach.

    Rubiny można znaleźć w grze Lara Croft GO w rozdziale 4 - The Maze of Spirits. Znajduje się w nim siedemnaście rubinów. Minerał ten widoczny jest również w odcinku Complicated Woman w serialu animowanym Tomb Raider Re\Visioned.

Kobieta w polach papirusu - fragment scenerii Grobowca Nachta

 

    Kobieta w polach papirusu – Grobowiec Nachta – fragment scenerii z Grobowca Nachta (z malunków naściennych). Grobowiec znajduje się na północ od Grobowca Ramose. Sceneria została skopiowana przez Normana de Garisa Daviesa w 1915 roku. Scena ta obecnie znajduje się w kolekcji Metropolian Museum of Art. W Nowym Jorku.
    W grze jest umieszczona na ścianie jedynie kobieta w polu z tej sceny. Na podłodze znajdują się też kolorowe fragmenty z tego malunku.

    Fragment scenerii Grobowca Nachta - Kobieta w polach papirusu - znajduje się w grze Tomb Raider I w poziomie City of Khamoon.

Gwiazda pięcioramienna - znaczący symbol w starożytnym Egipcie

 

    W egipskich hieroglifach niejednokrotnie występuje pięcioramienna gwiazda. Forma tego symbolu wywodzi się od rozgwiazdy, która występuje w Morzu Czerwonym. Starożytni Egipcjanie utożsamiali nocne niebo z pramorzem. Tak więc wszelakie morskie zwierzęta łączone były z ciałami niebieskimi. Przedstawiane zazwyczaj były w barwie żółtej lub czerwonej. Jednak istnieje jeszcze dodatkowe znaczenie hieroglifu gwiazdy. Symbolizuje nauczyciela, który nawigował ciałami niebieskimi. W czasach pierwotnych gwiazdy postrzegano jako dusze zmarłych. Często występowały na malunkach we wnętrzach sarkofagów.
    W mitologii egipskiej: niezliczone gwiazdy-dusze wędrowały za Słońcem podczas jego podróży przez królestwo światła i mroku. Pod postaciami gwiazd mogły objawiać się różne bóstwa: Izyda postrzegana była jako Syriusz, który podąża za duszą Ozyrysa, czyli Orionem.
    W późniejszym czasie Niebo zostało podzielone na trzydzieści sześć sfer. Każdej została przyporządkowana jedna gwiazda lub gwiazdozbiór. Każde z bóstw Nieba panowało przez dziesięć dni. Największym poważaniem cieszyła się gwiazda okołobiegunowa, gdyż w przeciwieństwie do wszystkich innych ciał niebieskich nie znikała na zachodzie.

    Artefakty w postaci pięcioramiennej gwiazdy znajdują się w grze Tomb Raider IV: The Last Revelation. Można znaleźć je w następujących poziomach:

• Inside Menkaure's Pyramid: Western Shaft Key
• Mastabas: Northern Shaft Key, Southern Shaft Key
• Khufu's Queen's Pyramids: Eastern Shaft Key

    Wszystkie cztery artefakty-klucze wykorzystać trzeba w poziomie Inside The Great Pyramid.

Kamień filozoficzny - cenny skarb

    Kamień filozoficzny – nieznana materia – poszukiwana przez alchemików. Podobno ma właściwości przemiany nieszlachetnych metali w złoto, wydzielania eliksiru życia, doskonalenia duszy ludzkiej, odrodzenia  duchowego, leczenia chorób i przedłużania życia.
    Kamień przedstawiać miał połączenie przeciwieństw – pierwiastka męskiego i żeńskiego, dlatego często przedstawiany jest jako kwadrat połączony z kołem.
    Rzekoma przemiana miała dokonać się za pomocą ogrzewania metali nieszlachetnych w retorcie o kształcie gruszki: czarny kolor zawartości miałby oznaczać śmierć starego metalu, biały – zmianę w srebro, a czerwony – w złoto.

    Kamień filozoficzny jest głównym przedmiotem fabularnym w rozdziale rozgrywającym się w Rzymie w grze Tomb Raider V: Chronicles.

Symbol Jin i Jang - wzór dla loga mafii Fiamma Nera

 

    Jin i Jang – symbol wywodzący się z tradycyjnej kosmologii chińskiej: dwie przeciwstawne sobie nasady, którym przypisane są wszystkie rzeczy, istoty i okresy.
    Zasada Jin – żeńska – negatywna, zawarta w pasywności i uległości, wilgoci i zimnie, głębinach i dolinach, ciemnościach. Związana ściśle ze stroną północną, liczbami parzystymi i żółtą barwą.
Zasada Jang – męska – pozytywna. Aktywność i energia, suchość i ciepło, Słońce i światło, źródło porządku w naturze i zjawiskach przyrody. Wiąże się ze stroną południową, liczbami nieparzystymi, czerwoną barwą.
    Tai-ki – połączenie obu zasad – żeńskiej z męską (Jin z Jang). Wyobrażana jest jako koło. Jego połówki – ciemna (Jin) i jasna (Jang), graniczą ze sobą linią w kształcie litery „S”. Długość linii podziału jest równa długości połowy obwodu koła. W środku obu pól umieszczane są maleńkie koła – jego połówki zabarwione są przeciwnego pola – na znak wzajemnej zależności obu zasad. Linia falista dzieląca pola nadaje obu połówkom dynamikę, której zabrakłoby, gdyby dzieliła je średnica.

    Symbol Jin i Jang był wzorem dla twórców do stworzenia loga mafii Fiamma Nera - głównego przeciwnika Lary w grze Tomb Raider II: The Dagger of Xian. Logo mafii jest widoczne bardzo często w różnych poziomach, np. na skrzyniach, ścianach, drzwiach, czy furgonetkach, którymi jeździli członkowie mafii.

Mani khorlo - młynki modlitewne i liczba pięć w wierzeniach tybetańskich

    Mani khorlo (mani ‘k’or-lo) – różnego rodzaju tybetańskie młynki modlitewne, będącymi mechanizmami, od małych do trzymania w ręku, po duże w postaci obracanych metalowych bębnów. Są to urządzenia liturgiczne używane zarówno przez mnichów, jak i ludzi świeckich.
Ręczne młynki składają się z metalowego bębna obracającego się na osi. W środku znajdują się kawałki papieru z modlitwami.
    W większości tybetańskich świątyń spotkać można duże młynki modlitewne, które czasem mają znaczną wysokość. Na ich zewnętrznej stronie wyryte są mantry. Ustawiane są w rzędach wzdłuż krużganków. Wierni obracają wszystkie młynki będąc w ich pobliżu za każdym razem, kiedy obok nich przechodzą. Czasami spotkać można młynki poruszane płynącą wodą lub wiatrem. Ciągłe obracanie młynków powoduje bezustanne odmawianie modlitw.

Liczba 5 w wierzeniach tybetańskich:

    Pięć – jedna z najważniejszych liczb chińskiej mistyki liczb. Liczba nieparzysta (męska) – odpowiada jej pięć kierunków świata (nasze cztery i środek), pięć barw, zapachów, smaków. Laozi pisał: „”Pięć barw oślepia oczy człowieka. / Pięć dźwięków czyni ludzkie uszy głuchymi. / Pięć przypraw sprawia, że ludzkie podniebienie jest jałowe”.

    Pięć młynków modlitewnych znajduje się w grze Tomb Raider II: The Dagger of Xian w poziomie Barkhang Monastery.

Kryształ

    Kryształ – ciało stałe o uporządkowanej, prawidłowej budowie wewnętrznej, mające naturalną postać wielościanową.
    Większość naturalnych i otrzymywanych sztucznie substancji w stałym stanie skupienia jest ciałami krystalicznymi. Skały stanowią zespoły ziaren minerałów – najczęściej krystalicznych. Krystaliczną budowę mają na przykład śnieg, lód i ziarenka piasku kwarcowego.
Kryształy mają piękne barwy i połysk, służą do wyrobu klejnotów – na przykład diamentów, rubinów, szafirów, szmaragdów.

    Kryształy zbierane są w grze Lara Croft GO w dodatku Mirror of Spirits. Można znaleźć w nim czternaście kryształów.

Bukranion - motyw dekoracyjny w architekturze

 

    Bukranion – od łacińskiego bucrania, co oznacza „bycze czaszki”. Jest to motyw dekoracyjny wykorzystywany w architekturze w postaci czaszki byka. Najczęściej jest to motyw płaskorzeźbiony, używany w czasach klasycznych, a potem renesansu i klasycyzmu do ozdoby fryzów. Zazwyczaj był łączony z girlandami z liści lub kwiatów, a także ze wstęgami. Najprawdopodobniej ten wzór dekoracyjny był powiązany z rytuałem religijnym, podczas którego w starożytnej Grecji i Rzymie składano ofiary z byków.

    Bukraniony można spotkać w grze Tomb Raider I (1996) w poziomie Cistern.

"Agnus Dei" w muzyce z TR Legend i TR Anniversary

    Agnus Dei - Baranek Boży. Z religii chrześcijańskiej: baranek jest symbolem Chrystusa, składającego sam siebie w ofierze, by odkupić ludzkość. Dlatego został przyrównany do paschalnego baranka, tradycyjnie składanego w ofierze w pierwszy dzień żydowskiego święta Paschy. Jako Baranek Boży, zazwyczaj trzyma chorągiew zwycięstwa lub zmartwychwstania.

    Słowa Agnus Dei znajdują się w oficjalnej ścieżce dźwiękowej do gier Tomb Raider: Legend oraz Tomb Raider: Anniversary. W Legend występuje w jednym z utworów w poziomie Bolivia. Natomiast w Anniversary występuje dwukrotnie: w utworach Peru - Waterfall Theme i Greece - Poseidon's Theme. Kompozytorem muzyki do obu tytułów jest Troels Brun Folmann.

Topaz

 

    Topaz – minerał, krzemień glinu, który zawiera w anionie fluor i grupę wodorotlenową. Krystalizuje w układzie rombowym, tworząc zazwyczaj słupowe kryształy. Bywa bezbarwny lub żółty w różnych odcieniach, niekiedy bywa niebieski, fioletowy lub różowy. Jego główne złoża znajdują się w Brazylii, Rosji (góry Ural, Syberia), na Ukrainie (Wołyń), Cejlonie, Madagaskarze. Zabarwione przezroczyste  odmiany topazu, które są cennymi kamieniami szlachetnymi, znajdują zastosowanie w jubilerstwie. Natomiast odmiany nieprzezroczyste wykorzystywane są jako materiał ścierny.

    Topazy są zbierane w grze Lara Croft GO w rozdziale piątym - The Escape. W rozdziale tym można znaleźć siedem topazów.

Kompsognat - jeden z najmniejszych dinozaurów

 

    Kompsognat (Compsognathus) – jeden z najmniejszych dinozaurów świata. Charakteryzował się zwinnością, szybkością i lekką budową ciała – jego kości były puste w środku). Posiadał smukłe tylne nogi i długi, giętki ogon. Do dnia dzisiejszego szkielety tego gatunku są rzadkością jako forma skamieniałości. Jednak jest kilka sztuk idealnie zachowanych szkieletów – dzięki nim naukowcy wiedzą, nie tylko jak Kompsognat wyglądał, ale też jaki prowadził styl życia. Sama nazwa Compsognathus oznacza „delikatną szczękę”, pasuje do tego dinozaura, gdyż posiadał niezbyt mocny pysk. Budowa jego szczęki wskazuje na to, że Kompsognat polował na owady i drobne kręgowce, np. jaszczurki, ssaki (miał drobne i ostre zęby).

Ciekawostka: o Kompsognacie mówi się, że był wielkości kury lub kota. Jednak paleontolodzy uważają, że osiągał nieco większe rozmiary. Dowodem są znalezione na terenie Europy szkielety. Znalezisko z Bawarii (odkryty przez Joseph’a Oberndorfer’a w 1850 roku) było zbliżone do szkieletu kurczaka. Mierzył 89cm. Po wielu latach okazało się, że był to młody osobnik, który nie osiągnął maksymalnych rozmiarów. Drugi szkielet znaleziony we Francji (1972 r.) miał 125 cm długości.

Metryka:

• Gatunek: teropody ->celuloz aury ->kompsognatydy (dinozaur mięsożerny)
• Długość: do 1 metra (średnio)
• Wysokość: do 30 centymetrów
• Masa ciała: do 3 kilogramów
• Okres występowania: późna jura
• Miejsca znalezisk: Niemcy, Francja, Portugalia

    Kompsognaty można spotkać w grze Tomb Raider III: Adventures of Lara Croft w poziomie Crash Site.

Xi'an - kilka definicji

 

    Jak się okazuje, nazwa głównego artefaktu z drugiej części TR też nie została wymyślona przez Core Design. Istnieje kilka definicji:

1. oznacza „nieśmiertelny”. Termin ten zazwyczaj zarezerwowany jest dla taoistów.
2. Xi’an – Wrota Jedwabnego Szlaku. Strzegą go słynni terakotowi wojownicy z cesarskiego grobowca.
3. Xi’an – w starożytności było miastem, będącym jedną z czterech wielkich stolic Chin, obok Pekinu, Luoyangu i Nanjing. Za dynastii Tang miasto było uważane za najbogatsze na całym świecie. Do Xi’an przybywali kupcy z południowej i zachodniej części Azji, by sprzedawać papier, żelazo i jedwab. Mieszały się tu też różne religie – islam, buddyzm oraz odłam chrześcijaństwa, nestorianizm.